Leer je kind verantwoordelijkheid nemen! Zeg ik, de curling ouder. Want oh, we weten het allemaal heus wel. We willen van onze kinderen zelfstandige, kritische volwassenen maken die verantwoordelijkheid nemen voor hun acties en de invulling van hun leven. Maar ondertussen kunnen we het ook niet aanzien als ze pijn hebben of ongelukkig zijn, en willen we het liefst elke hobbel voor ze gladstrijken. Dat gaat een tijdje prima, tot je merkt dat je kind steeds meer afhankelijk van je raakt, en je zelf steeds meer voor ze doet. Ze hebben last van zogenoemde ‘aangeleerde hulpeloosheid’. Tijd om het tij te keren!
Kom niet met oplossingen
In de cursus Positive Discipline, die ik dit voorjaar deed, wordt heel erg gehamerd op het stimuleren van de eigen verantwoordelijkheid van een kind. Kom niet met oplossingen, maar laat je kind oplossingen bedenken. Hoe moeilijk is dat, want wij volwassenen weten het allemaal zo goed. Been there, done that, weet je wel? Valt er een glas melk om, dan roep je dat ze een doekje moeten pakken, En dan liefst een microvezeldoekje, want dat neemt zo lekker goed op. Vind je jezelf ook nog een topouder, want je laat het de kids zelf regelen. Maar is dat wel zo? Wat als je gewoon zegt: ‘oh jee, hoe ga je dat oplossen?’ Ja, dan pakken ze misschien de theedoek. Of een handdoek uit de badkamer. Maar is dat erg? Ze denken er in ieder geval zelf over na. En dáár wil je naartoe. Kinderen die zelf nadenken over een oplossing, die zelf verantwoordelijkheid nemen, in plaats van taakjes van anderen uitvoeren. Hoe handig het soms ook is als ze doen wat je zegt, haha.
Het is één van de eye-openers uit die cursus. We moesten een lijstje maken met eigenschappen die we graag zouden zien bij onze volwassen kinderen. Veel van onze acties staan daar haaks op. Ja, natuurlijk vinden ze het fijn als we hun brood smeren. Dan gaat het ook zonder geknoei en gedoe. En zijn ze blij als ze met de auto naar school worden gebracht. Ik maak me er zelf ook schuldig aan. Het is lekker makkelijk en je hebt ook geen gezeik. Maar goed, een keer moeten ze het zelf gaan doen. Wanneer is dat? Met de huidige huizenprijzen blijven ze misschien wel tot hun dertigste bij je wonen. Blijf je dan ook hun brood smeren? En ze wegbrengen als het regent?
Aangeleerde hulpeloosheid
Ik vond de term ‘aangeleerde hulpeloosheid’ in een artikel van JAN over curling ouders. Dit mechanisme zou kunnen leiden tot onzekerheid, faalangst, keuzestress en uiteindelijk zelfs depressie. Aangeleerde hulpeloosheid… die woorden raken me wel. Want hoe vaak zien we niet dat zowel kinderen als volwassenen zwelgen in de slachtofferrol? Alles overkomt hen, ze kunnen er zelf niets aan doen. Zou dat te maken hebben met aangeleerde hulpeloosheid, en zo ja, betekent het woord ‘aangeleerd’ dan dat we er als ouders iets aan kunnen doen?
Mensen met aangeleerde hulpeloosheid zijn ervan overtuigd dat ze zelf niet verantwoordelijk zijn voor wat er gebeurt, dat alles afhangt van de buitenwereld en de omstandigheden en dat die buitenwereld ook moet zorgen dat dingen opgelost worden. Op Wikipedia lees ik dat deze term bekend is vanuit de dierenwereld, en is ontdekt door middel van dierproeven. Ik citeer: Meer algemeen treedt aangeleerde hulpeloosheid op wanneer mensen of dieren geen adequate terugkoppeling krijgen over hun eigen handelen. Ze kunnen zo niet leren welke handelingen effectief zijn in het bereiken van een bepaald doel, waardoor ze zich uiteindelijk hulpeloos en passief zullen opstellen. Finkelstein en Ramey (1977) vonden dit verschijnsel ook bij baby’s. De eerste baby kon een mobile boven de wieg laten bewegen door zijn hoofd te bewegen, de tweede kon alleen naar het bewegende mobile kijken. Als de tweede baby de beweging van het mobile kon aansturen, ontdekte hij niet meer dat hij invloed kon uitoefenen op het mobile.
Dat vind ik nogal iets. Mensen of dieren krijgen geen adequate terugkoppeling over hun eigen handelen, en kunnen zo niet leren welke handelingen effectief zijn om een doel te bereiken. Als altijd alles maar voor je wordt gedaan/gepakt/beslist, kun je nooit leren om het zelf te doen. En leer je niet wat de gevolgen zijn van je acties. Zo krijg je afhankelijke, jankende volwassenen. Een patatgeneratie.
Curling ouders
We moeten dus niet elk hobbeltje voor onze kinderen wegnemen, hoe graag we dat ook willen. En ik kan het makkelijk opschrijven hier, het is retemoeilijk. Je wilt gewoon niet dat je kind ongelukkig is, en daarvoor wil je door het vuur gaan. Alleen heb je er op de lange termijn juist meer nadelige dan voordelige effecten van. Lastig zeg! Van curling ouders is natuurlijk een beetje een karikatuur gemaakt, mede door series als ‘de Luizenmoeder’. Ik denk dat alle ouders wel een beetje curling ouder in zich hebben, en de term ‘beter verwend dan verwaarloosd’ vliegt iedereen ook regelmatig om de oren. Logisch, we leven in een tijd van overvloed en iedereen wil het beste voor zijn of haar kind. Een gezellige sfeer zoals op de reclamespotjes en net zo’n insta-perfect family als de Bellinga’s. Maar dat is niet het echte leven! Kinderen hebben meer aan zogenaamde ‘liefdevolle verwaarlozing’, dan aan ouders die álles voor ze doen.
Verantwoordelijkheid leren nemen
Hoe leer je kinderen meer verantwoordelijkheid nemen? En eventuele volwassenen ook? Door niet alles voor te kauwen. Hoe geweldig je zelf ook bent in alles, als je niet je hele leven in dienst wilt staan van je kind, zal het dingen zelf moeten doen. Misschien op een manier die jij niet zou kiezen, maar soit, daar moet je dan mee leven. Om een kind niet hulpeloos te maken, moet het leren dat het zelf de regie heeft over zijn eigen leven.
Trucjes die ik in de cursus Positive Discipline leerde om kinderen zelf verantwoordelijkheid te leren nemen:
- Vragen stellen. Bijvoorbeeld: ‘hoe ga je dat oplossen?’ In plaats van: ‘dan moet je even dit of dat doen’
- Gezinsoverleg plannen. Waarin iedereen een gelijke inbreng heeft als er voor bepaalde zaken een oplossing gevonden moet worden. Zo neem je je kind serieus en er kunnen verrassende oplossingen komen.
- Zelf ritmekaarten laten maken. Je kunt natuurlijk een lijstje maken voor je kind met wat het allemaal moet doen in de ochtend. Met eten, tandenpoetsen, sokken pakken… maar je kunt je kind ook vragen: ‘wat moet je elke ochtend doen? En hoeveel tijd heb je hiervoor nodig?’ Door ze zelf de regie te geven, worden het niet alsnog robotjes die jouw ideeën opvolgen.
- Loslaten. Ja, mijn pijnpunt. Om kinderen dingen zelf te laten ervaren, moet je loslaten. Als ze zelf naar school fietsen, kunnen ze vallen. Of erger. Maar je kunt ze niet hun hele leven blijven brengen… er komen dus punten dat je moet loslaten, hoe moeilijk ook. Als het eenmaal gelukt is krijgt je kind er echte zo’n boost aan zelfvertrouwen voor terug, dat het de moeite waard is! (en jij krijgt vrije tijd, ook niet onbelangrijk).
Kortom, we weten het allemaal best. Dit schrijven is hopelijk net een beetje een zetje in de goede richting. Een liefdevolle schop onder de hol, ook voor mezelf. Voed je kinderen op tot kritische, zelfstandige volwassenen die verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen leven. Dan komt het helemaal goed!
Je lost het op door niet overal een probleem van te maken! Als iemand een glas om gooit, dan spreekt het vanzelf dat-ie dat opruimt en vanzelfsprekend niet met een badhanddoek, maar met een werkdoekje. Ook niet die rare vraag “hoe los je dit op’ stellen. Als het goed is, zagen ze dat al doen toen ze nog klein waren. /Kijk/ naar kleine kinderen: ze doen en zeggen wat ze zien gedaan en gezegd worden. Maar ze worden vaak overal van teruggehouden door bemoeiouders. Ik heb verschillende kinderen gezien waarbij de vraag rees, of hier sprake was van het syndroom van Down. Er zijn natuurlijk wel baby’s die optisch zo’n fase hebben. Maar ik zag het ook bij kleuters. Als de ouders overal bovenop zitten, krijgen ze de kans niet om iets zelf te doen, dwz op eigen initiatief en worden ze passief, met ook passieve gezichtsspieren. Vooral moeders doen dat. Zag een keer het complete gezin van een kennis en was er bijna zeker van dat de jongste debiel was, de middelste leek een twijfelgeval. Een paar jaar later zag ik de kinderen zonder de zorgzame, alles verlammende moeder en toen zagen ze er opeens als normale kinderen uit.
Een andere vorm van je kinderen lam leggen gebeurt door ouders, die de activiteiten al snel overnemen. Door ongeduld (daar zullen dus ook wel veel onzekere kinderen door gemaakt worden); door niet kunnen delegeren; door te ver gaande zorgzaamheid: door ziekelijke bemoeizucht kan niets wat zo’n kind begint door het kind zelf voltooid worden. In combinatie met die ziekelijke Amerikaanse uitspraak “If you don’t have anything nice to say, then don’t say anything”, krijg je dan dat kinderen die van jongs af aan hun ouders helpen maar gaandeweg ontdekken dat ze niet echt de kans krijgen om iets te doen, er alleen maar voor de wederzijdse illusie bij staan. Het begint dan
in de kleutertijd als het hartelapje overal bij betrokken wordt en “helpen” mag. Kleuterhandjes kunnen natuurlijk nog niet zoveel. De ouders roepen dan luid dat het kind altijd helpt, maar in werkelijkheid neemt de ouder het spelenderwijs over en dat gaat van kwaad tot erger; elke begonnen hulpactie wordt gaandeweg uit handen genomen en een tienjarige kan daardoor net zo weinig zelf doen als een driejarige. En omdat de veelal Amerikaanse volgers per se iets ‘nice’ moeten zeggen, worden die nietsdoende kinderen geroemd om hun grote hulp en krijgen ze glorieuze toekomstvoorspellingen op basis van niet getoonde noch ontwikkelde capaciteiten.
Omgekeerd zie ik kinderen, die van begin af aan gestimuleerd worden om wat te doen en dat zelfstandig te doen. Daarmee kweek je kinderen met zelfvertrouwen, kennis en vaardigheden, die ondanks wat ze zoal doen gewoon kind zijn.
.